Pewnie wiesz, ile jest kopców w Krakowie. Jasna sprawa – cztery. A tu niespodzianka, bo w Krakowie jest jeszcze piąty kopiec. Niektórzy mówią, że to piramida.
Najczęściej jednak pojawia się nazwa „Kopiec Lutrów”.
Co to za miejsce? Już opowiadamy.
Czym jest „Kopiec Lutrów”
Kopiec Lutrów, zwany czasem także Kopcem Arian, odkryjesz w Łuczanowicach. Ma ok. 4 metrów wysokości, a obelisk na jego szczycie ok. 5 metrów. Wewnątrz kopca znajduje się komora grobowa.
Kopiec Lutrów znajduje się na cmentarzu, który założono w 1787 roku za czasów Marcjana Żeleńskiego. Wtedy też do kopca przeniesiono szczątki Żeleńskich ze starszego cmentarza, który powstał na początku XVII wieku.
Ciekawostka: pierwszy rodzinny grobowiec Żeleńskich zbudowano w 1593.
Na tym malutkim cmentarzyku pochowani zostali również: Ludwik Dębicki (zm. 1843), Joanna Aramówna (zm. 1811), Zofia z Żeleńskich Różycka (zm. 1843), Karolina Różycka (zm. 1851). Znalazł tutaj miejsce spoczynku Marcjan Żeleński.
Dlaczego „Kopiec Lutrów”
Nazwa wzięła się stąd, że Żeleńscy – właściciele wsi Łuczanowice – byli wyznawcami kalwinizmu. Same Łuczanowice zaś były przez lata ważnym ośrodkiem dla kalwinistów.
Żeleńscy w Łuczanowicach
W 1547 prawo do wsi nabył Maciej Żeleński z Żelanki herbu Ciołek (zm. 1560). Po nim majątek przejął jego brat Bartłomiej (zm. 1580). Bartłomiej studiował w Wittenberdze, gdzie mógł poznać nauki Lutra. Ciekawe jest to, że Bartłomiej był kanonikiem poznańskim i plebanem w Opatowicach, lecz porzucił stan duchowny.
Ślub z Elżbietą Ostroróg wprowadził Bartłomieja Żeleńskiego w krąg protestantów, gdyż teść Jan Jakub Ostroróg wspierał m.in. braci czeskich. Stryj Elżbiety – Stanisław był luteraninem oskarżonym przez biskupa o herezję.
Czy Żeleński przeszedł na kalwinizm? Jedni piszą, że tak. Autor dziejów rodu uważa, że nie. Można znaleźć też informacje, że najpierw był arianinem a później przeszedł na kalwinizm, czemu jednak zaprzecza autor dziejów rodu.
Jego syn Stanisław (zm. 1646) z pewnością przyjął kalwinizm. Od 1591 roku kalwińskie nabożeństwa odbywały się we dworze Żeleńskich, a sam Stanisław był przewodniczącym zboru. Zbór działał w Łuczanowicach do 1687 roku, a zamknięty został wyrokiem trybunału. Żeleńscy mimo tego nadal wyznawali kalwinizm.
W 1636 roku do Łuczanowic zjeżdżają protestanci. Zjazd kończy się podpisaniem unii między kalwinistami i luteranami.
Córki Stanisława Żeleńskiego aktywnie działają na polu szerzenia kalwinizmu i prawdopodobnie także arianizmu, gdyż jeden z zięciów był arianinem, a drugi kalwinistą. Paweł Żeleński za potajemną działalność ariańską został wyrzucony z uniwersytetu w Altdorf koło Norymbergi (1620).
Żeleńscy byli właścicielami wsi Łuczanowice od XVI wieku do lat 20. XIX wieku. Majątek przeszedł na córkę Żeleńskiego, Helenę Wielowieyską, później na Różyckich, Mycielskich.
Miejscem od 1938 opiekuje się Parafia Ewangelicko-Augsburska w Krakowie, której cmentarz został przekazany na mocy darowizny prof. Andrzeja Mycielskiego.
Dojazd do „Kopca Lutrów”
Można dojechać autobusem MPK linii 160 do przystanku „Orłowskiego”. Następnie spacer dość wąską ulicą Aleksandra Orłowskiego (brak pobocza!) lekko w górę. Na skrzyżowaniu prosto, aż do końca zabudowań i asfaltu.
Za ostatnim domem po prawej stronie ścieżką w prawo wzdłuż ogrodzenia. Od razu zobaczysz cmentarz.
Samochodem można dojechać do końca ul. Orłowskiego. Po lewej stronie jest garaż i plac, na którym można na chwilę zostawić samochód.
Podsumowanie
Dworski cmentarz ewangelicki w Łuczanowicach może nie jest duży czy spektakularny, ale jest urokliwy i zaciszny.
Warto poznawać lokalną historię.
Bibliografia:
Sroczyński, Z., Żeleńscy. Rodowód. Dzieje Rodu Żeleńskich z Żelanki, Warszawa 1997.
