Monastyr Rilski – architektoniczny i duchowy symbol Bułgarii

Jeśli wpiszesz w wyszukiwarkę frazę „Bułgaria atrakcje”, to na bank Rilski monastyr znajdzie się w czołówce podpowiedzi miejsc do odwiedzenia w Bułgarii – chociażby dlatego, że od 1983 roku Rilski monastyr znajduje się na liście UNESCO. Czym Rilski monastyr jeszcze przyciąga turystów z całego świata? Zachwycającą architekturą, pięknym położeniem i ponad tysiącletnią niezwykłą historią.

Jeśli uda Ci się być w monastyrze wcześnie rano, to jeszcze zachwyca ciszą i baraszkującymi kotami. Zatem relację czas zacząć.

Rilski monastyr – od kogo się wszystko zaczęło.

W IX wieku Iwan z Riły upatrzył sobie zaciszną okolicę na swoją samotnię. Gdyby nie on, nie było tego niezwykłego miejsca.

Kim więc był Iwan z Riły? Święty mnich Iwan z Riły Cudotwórca (Свети преподобни Йоан Рилски Чудотворец) żył w latach 880 – 946. Wcześnie stracił rodziców i wypasał cudze stada, by przeżyć. I już wtedy miał „dobre kontakty z Bogiem”, ale o tym więcej za chwilę.

Iwan uchodził nie tylko za mędrca, ale i za uzdrowiciela, a jeszcze za życia uznany został za świętego.

Do tego był dobrze zorganizowany i przewidujący, bo 5 lat przed śmiercią spisał testament, w którym zebrał zasady życia w monastyrze. Testament („Заветът на Св. Иван Рилски”) stanowi bezcenny zabytek literatury starobułgarskiej.

Odpowiednio wcześnie wyznaczył swojego następcę i na ostatnie lata życia przeniósł się do jaskini. Podobno popijał ziółka i mikstury, by stopniowo zabalsamować swoje ciało. Legendy mówią też o tym, że bez lęku podchodziły do niego dzikie zwierzęta, no i oczywiście nie robiły mu krzywdy.

Cudotwórca z Riły

Już jako dziecko miał wyjątkowy kontakt i wsparcie od Boga. Pewnego dnia zaginęła krowa i cielę z pilnowanego przez niego stada, co wywołało wściekłość gospodarz. Rozgniewany chłop zbił sierotę. Wtedy Bóg wkroczył do akcji – ostatecznie zwierzęta się odnalazły, lecz stan wody w rzece był bardzo wysoki i zwierzęta nie miały jak dostać się na właściwy brzeg. Wtedy Iwan położył swoją kapotę na wodzie, zrobił znak krzyża i przeniósł bezpiecznie cielę na drugą stronę – jak pewnie się domyślasz – stąpając po kapocie. Po tych wydarzeniach wstąpił do klasztoru.

O cudach, których dokonywał Iwan (nie będziemy ich wszystkich opisywać) wieści dotarły także na dwór cara. Najpierw car wysłał swoich ludzi, by wyprosili u pustelnika błogosławieństwo dla władcy. Gdy dotarli po wielu trudach na miejsce, Iwan nakarmił ich chlebem. Wszyscy najedli się do syta, a i tak kawał bochenka pozostał. Cud.

Car Piotr I postanowił wybrać się osobiście do przyszłego świętego, by zyskać duchowe wsparcie. Pustelnik odmówił bezpośredniego spotkania, które mogłoby być przejawem pychy i próżności w odczuciu skromnego mnicha. Car ostatecznie wysłał do Iwana swojego żołnierza z darami, ale pobożny Iwan przyjął jedynie żywność, a cenne przedmioty kazał zwrócić carowi, bo kraj ma przecież ważniejsze potrzeby.

I w tym momencie należy jeszcze wspomnieć, że Iwan z Riły jest patronem Bułgarii.

Wędrujące kości Iwana z Riły

W średniowieczu kości Iwana zawędrowały przez Sofię aż do węgierskiego miasta Esztergom (przy okazji – piękne miasteczko). Upraszczając historię – wreszcie Asen (ten od twierdzy Asena) po zdobyciu Sofii przeniósł kości do Wielkiego Tyrnowa. Dopiero w 1494 roku Iwan z Riły, a raczej jego (domniemane) szczątki spoczęły w Rile. Trzeba podkreślić, że nie spoczywa jednak w całości – jego prawa ręka powędrowała do Rosji w XVI wieku, by tym samym pomóc w zbiórce środków na odbudowę bułgarskich cerkwi.

Rilski monastyr – rozwój klasztoru

Coraz trudniej było Iwanowi żyć w samotności, bo jego sława i pobożność przyciągała wielu wyznawców. Ostatecznie powstał klasztor, w którym mieszkało 66 mnichów w skromnych chatkach.

W latach 1334-1335, ok. 4 km od jaskini Iwana, została odbudowana za sprawą feudała Chreljo (w różnych źródłach znany jako Chrelja lub Stefan Dragovol) cerkiew w Rilskim monastyrze. Chreljo został także sponsorem istniejącej do dzisiaj kamiennej wieży (wieża Chreljo / Хрельова кула). Chreljo zginął w roku 1342 z rąk serbskich najemników, których przysłał Stefana IV Duszan – prawdopodobnie Chreljo naraził się Stefanowi swoją niezależnością jako lokalny władca. Warto wspomnieć, że niedługo przed śmiercią Chreljo został mnichem i przyjął imię Chariton. Został pogrzebany na trenie monastyru.
W bułgarskim i serbskim folklorze przetrwał jako wspólnik królewicza Marko i obrońca ludu przed Turkami.

Dzisiejszy Rilski (możesz też spotkać się z zapisem Rylski) monastyr to efekt starannej odbudowy po pożarze w 1833. Ta mozolna i arcykosztowna walka o przywrócenie świetności monastyrowi trwała aż do 1862 roku.

Gdzie leży Rilski monastyr

Iwan z Riły wybrał niesamowite miejsce, które znajduje się wysoko w dolinie rzeki Riła, w górach Riła.

Gdy tu dotrzesz, będziesz mieć wrażenie, że to koniec świata. Monastyr otacza Park Krajobrazowy „Rilski monastyr” (Природен парк „Рилски манастир”), który chroni piękno okolicznej natury.

Rilski monastyr oddalony jest od Sofii o ok. 115 kilometrów, a do Warny stąd 560, do Płowdiw zaś 270 kilometrów. Od najbliższego miasteczka Riła (pyszne baniczki w centrum) dalej prowadzi już tylko wąska droga.

Zwiedzanie Rilskiego monastyru

Jeśli dotrzesz do monastyru, nie ograniczaj się do szwendania się po dziecińcu i wejścia do cerkwi. Już sam widok tych pięknych łuków, ganków i pasów zachwyca, ale warto dowiedzieć się więcej o historii tego miejsca, które stanowi duchowe i kulturowe serce Bułgarii. Szczególnie dużo pielgrzymów przybywa do monastyru Rilskiego 18 sierpnia i 19 października, więc wtedy lepiej nie planować wizyty.

Monastyr oferuje gościom niesamowite zbiory muzealne i wyjście na wieżę. Kupiliśmy bilet łączony na wszystkie ekspozycje. Warto.

Muzeum otwarte jest od 8:30, więc da się zwiedzać wcześnie rano i bez tłumów, co oczywiście polecamy.

Dobrze jest przyjechać koło 8:00, nacieszyć się spokojem i pięknem dziedzińca oraz cerkwi, a potem zwiedzanie muzeum.

Najważniejsze obiekty na terenie monastyru

Wieża Chreljo (Хрельова кула)

Jedyna zachowana oryginalna budowla z XIV wieku, ale wersji jej nazwy spotkacie wiele.

Wieża wzniesiona w 1335 ma ponad 23 metry wysokości. Nazwa upamiętnia możnego fundatora klasztoru, który według legendy schronił się w niej i tu też został uduszony. Pisaliśmy o nim już wcześniej.

Do wieży prowadzą wysoko zamontowane drzwi i strome schodki, a na szczycie znajduje się niewielka kaplica Przemienienia Pańskiego.

Muzeum przyklasztorne

Można zobaczyć m.in. innymi galerię ikon i portrety opatów, dokumenty – w tym statut monastyru, niezwykły krzyż itd. Bardzo ładnie i nowocześnie wszystko jest wyeksponowane i opisane, ale obowiązuje bezwzględny zakaz robienia zdjęć, więc namiastkę ekspozycji można zobaczyć na stronie muzeum.

Kuchnia klasztorna (magernica / магерница)

Można obejrzeć gigantyczne kotły, w których gotowano posiłki dla pielgrzymów w potężnej kuchni, piece chlebowe. Wrażenie robi wysokość pomieszczeń.

Muzeum etnograficzne i pokoje gościnne (Етнографски музей и гостни стаи)

W cenie biletu można także zobaczyć pokoje pielgrzymów, które utrzymywały i wyposażały konkretne miejscowości dla swoich mieszkańców odwiedzających monastyr Rilski, m.in. Kowaczewica. Ozdobne sufity, miękkie siedziska, meble z przełomu XVIII i XIX wieku.

Uwaga – to jedyna okazja, by połazić po wyższych kondygnacjach. 

W muzeum nie wolno robić zdjęć. Pani, która wpuszczała nas do poszczególnych pomieszczeń, była czujna jak Cerber. Nawet z krużganków zabraniała fotografować, jakby zrobienie zdjęcia wieży Chreljo z tej perspektywy było grzechem śmiertelnym. Komunikacja z panią też była utrudniona, bo angielski na poziomie kilku komend, po rosyjsku nic. Na szczęście na koniec obdarzyła nas uśmiechem, czyli byliśmy grzeczni i to była nagroda.

Cerkiew pw. Świętej Bogurodzicy

Cerkiew zachwyca nie tylko swoimi kształtem, ale też charakterystycznymi paskami.

Po chwili dopiero oko dostrzega niezwykle barwne freski, które tworzyli mistrzowie m.in. z Banska, Samokowa, w tym słynny Zachari Zograf.

Na koniec dopiero, już wewnątrz wrażenie robi ikonostas pełen złoceń (10 metrów szerokości), także dzieło mistrzów z Samokowa.

Ciekawostka – w cerkwi złożono serce cara Borysa III Koburga (zm. 1943).

Monastyr jak twierdza

Monastyr przypomina twierdzę, szczególnie widać to dobrze od strony drugiej bramy (nie tej przy głównym parkingu). Potężne mury (2 metry grubości i 24 wysokości) oraz rzeka kojarzą się ze średniowiecznym zamkiem.

Ranki w monastyrze są lodowate – mikroklimat, w końcu leży ponad 1100 m n.p.m. Dotarliśmy we wrześniowy poranek. Na trasie było już upalnie, a na parkingu niewiele powyżej zera. Dopiero po 11 temperatura zrobiła się przyjemna.

 

Okolice Rilskiego monastyru

Jeśli będziesz mieć czas i siłę, to okolica monastyru kusi wieloma szlakami, m.in. do grobu J. D. Bourchiera, do cerkwi z XVIII wieku. I chyba ta najważniejsza dla bułgarskich pielgrzymów – do jaskini św. Iwana z Riły.

Niektóre trasy to już poważniejsza sprawa, a nie spacer po pagórkach, więc trzeba się przygotować do górskiej wycieczki. Schemat szlaków znajdziesz też niedaleko parkingu

Podsumowanie

Rilski monastyr znajdował się od wielu lat na naszej liście miejsc do zobaczenia w Europie. Nie zawiedliśmy się. Udało nam się czerpać z uroku tego miejsca, bo przyjechaliśmy wcześnie rano. Na dziecińcu kręciło się zaledwie kilka osób, nie zabrakło również rozkosznej kociej rodzinki. W muzeum była jeszcze tylko jedna para przez chwilę razem z nami. Na wieży byliśmy sami. Jedynie w kuchni minęliśmy grupę turystów z Azji.

Koło południa zrobiło się już głośniej, a wycieczki dostarczone autokarami wlewały się jak na dziedziniec jak lawa. Czar prysł i pognaliśmy dalej, by turystyka masowa nie zniszczyła cudownych wrażeń z poranka.

Kto rano wstaje, ten zwiedza bez tłumów.