Skansen Etar to niezwykłe miejsca na mapie Bułgarii. W dolinie nad rzeką Siwek (Сивек) zgromadzono budynki, które stanowią materialną pamiątkę stylu życia mieszkańców Gabrowa i okolic. Budynki oraz przedmioty odtwarzają głównie atmosferę i warunki życia w XIX wieku. W skansenie snuta jest opowieść o życiu ludu bałkańskiego (bułg. балканджи).
Pozwól przenieść się do górskiego miasteczka, którego skansenowe serce bije przy Uliczce Rzemieślników. Bruk, znakomicie utrzymane domy, młyny, warsztaty, kościół, wieża zegarowa gwarantują przepiękną podróż w czasie.
Etar – nazwa skansenu
Nazwa Etar (Етър) nawiązuje do starożytnej nazwy rzeki Jantra (Yantra, Янтра), która przepływa przez Gabrowo (Габрово). Opisywany przez nas skansen Etar znajduje się na obrzeżach miasta, na obrzeżach, które zachowały jeszcze wiejsko-małomiasteczkowy charakter.
Położenie skansenu Etar
Skanser Etar znajduje się ok. 8 kilometrów od centrum Gabrowa, a z miasta można dotrzeć do skansenu autobusem miejskim linii 25 do przystanku „Етъра – музей”.
A jak odszukać Gabrowo na mapie Bułgarii? Gabrowo oddalone jest od Sofii ok. 200 kilometrów na wschód (autobus z Sofii jedzie ok. 3 godzin). My dotarliśmy do skansenu jednak samochodem.
Etar i życie dzięki rzece
Rzeka, a tym samym dostęp to czystej wody, umożliwiała nie tylko życie w bułgarskich górach, ale także usprawniała pracę, a tym samym pomagała wyżywić rodzinę.
Kolekcja urządzeń napędzonych energią pozyskiwaną z wody zachwyca zwiedzających. Można obejrzeć młyny i urządzenia, dzięki którym mieszkańcy Gabrowa i okolic przerabiali ziarno na mąkę, wytwarzali narzędzia i tkaniny.
Można zobaczyć m.in. folusz i tartak. Najstarszy zabytek napędzany wodą pochodzi z 1780 roku.
Kolekcja urządzeń wodnych po remoncie przeprowadzonym w 2023 prezentuje się znakomicie, a malownicza górska rzeka sprawia, że w skansenie można się zrelaksować, słuchając szumu wody.
Ulica Rzemieślników
Spacer Ulicą Rzemieślników (Занаятчийска чаршия) to wielka frajda.
Tutaj przy okazji nadmienimy, że bułgarskie słowo, którym muzeum określa tę ulicę czyli чаршия pochodzi od tureckiego çarşı – bazar. Tureckie panowanie pozostawiło to słowo także w innych językach krajów bałkańskich.
Na parterach budynków z XIX wieku znajdują się warsztaty i sklepiki.
W niektórych z nich można podejrzeć rzemieślników, artystów przy pracy, którzy wykorzystują tradycyjne techniki.
Na piętrach (szwendaj się śmiało i wypatruj strzałek) znajdziesz także prezentacje, ryciny i zdjęcia przybliżające poszczególne rzemiosła, techniki i zwyczaje.
Wspinanie się wąskimi schodami na piętra domów, odkrywanie zakamarków, balkoników to wielka frajda.
Z nieznanych nam powodów część zwiedzających nie korzysta z tej możliwości, a wielka szkoda, bo to ciekawe doświadczenie, która pomaga wyobrazić sobie życie codziennie mieszkańców Gabrowa i okolic.
Niektórzy także nie oglądają domów z drugiej strony rzeki, ograniczając się jedynie do szybkiego spaceru po głównej uliczce. Zapewniamy, że warto. W tym skansenie nie wypada się spieszyć. Szwendaj się, zaglądaj, odkrywaj i nie patrz na zegarek.
Na piętrach domów można zobaczyć także wyposażenie tradycyjnej kuchni, pokoju dziennego, a także stroje – te codzienne i te odświętne.
Przy okazji można zajrzeć na przykład do zakładu krawca lub zobaczyć, jak powstawały dywaniki itd.
W jednym z domów znajdziesz nawet pracownię ikon.
Mieszkańcy regionu, jak na bałkańskich górali przystało, zajmowali także się produkcją wysokoprocentowych trunków, ale tematu drążyć nie będziemy. Sugerujemy picie czystej wody.
Historia powstania skansenu Etar
Skansen nie powstałby, gdyby nie pasja i upór Lazara Donkowa (Лазар Иванов Донков, 1908-1976). Donkow, etnograf i artysta-malarz zatrudniony w gabrowskim muzeum, był m.in. opiekunem wystawy etnograficznej. To właśnie on w roku 1961 skierował wniosek do lokalnego komitetu Komunistycznej Partii Bułgarii o zgodę na odbudowę obiektów etnograficznych i utworzenie skansenu.
Skansen został otwarty oficjalnie w 1964 jako oddział muzeum regionalnego, a 2 lata później Lazar Donkow, już jako jego dyrektor, opracował statut samodzielnej instytucji kultury – pierwszego w Bułgarii (a niektóre źródła twierdzą, że nawet na Bałkanach) muzeum pod odkrytym niebem.
Zwiedzanie skansenu Etar
Skansen można zwiedzać przez cały rok, a aktualne godziny oraz informacje o imprezach najlepiej sprawdzić na oficjalnej stronie skansenu.
Na obszarze ok. 7 hektarów zgromadzono 50 budynków.
Obiekty na terenie skansenu opisano po bułgarsku i po angielsku, a powyżej kościoła czeka na wytrwałych turystów makieta skansenu.
Na terenie skansenu działa kawiarenka na piętrze jednego z domów przy Ulicy Rzemieślników, a kawałek za bramą wejściową znajdziesz także restaurację.
Z racji dość wczesnej pory skusiliśmy tylko na kawę gotowaną na gorącym piasku oraz herbatkę ziołową w uroczej kawiarence, którą umieszczono tak, że nie rzuca się w oczy. Elegancko wtapia się w klimat skansenu, a znalezienie jej ułatwia niewielki szyld.
Warto zajrzeć do kawiarni oczywiście także dla widoku z tarasu. Ceny normalne. Bez obaw – cennik po angielsku też dostępny, ale znajomość cyrylicy jednak bardzo ułatwia życie w Bułgarii.
W sklepikach można także kupić pamiątki, rękodzieło oraz spróbować lokalnych słodyczy.
Skansen, czyli Regionalne Muzeum Etnograficzne pod Odkrytym Niebem ETAR (Регионален Етнографически Музей на Открито ЕТЪР) cieszy się sporą popularnością. Według informacji podanych na stronie muzeum w 2023 ponad 170.000 gości odwiedziło skansen Etar. Nam we wrześniowy poranek udało się na szczęście nacieszyć skansenem bez dzikich tłumów.
Zwiedzanie skansenu zajęło nam ponad 2 godziny, ale my uwielbiamy skanseny. Najpierw rozeznanie terenu, potem zaglądanie do domków, a na koniec oblecenie całości w lepszym świetle. Nie chciało nam się stamtąd wychodzić.
Położenie skansenu sprawia, że rano spora jego część znajduje się w cieniu, co nie sprzyja fotografowaniu. Z drugiej strony, jeśli przyjedziesz później, możesz mieć problem z zaparkowaniem.
Dotarliśmy na miejsce około 9:30 i było sporo wolnych miejsc na parkingu, ale po 12:00 chętni nie mieli już gdzie zaparkować. Jest jeszcze wyznaczony parking wzdłuż rzeki i drogi („ул. Генерал Дерожински”), ok. 1 km przed skansenem.
Atrakcje w okolicy skansenu Etar
Warto przy okazji prezentowania uroczego skansenu wspomnieć o atrakcjach w okolicy, bo to region niezwykle ciekawy. Na przykład słynne miasto Kazanłyk (Казанлык) i różane zagłębie od skansenu dzieli jedynie ok. 50 kilometrów. Po drodze warto też wdrapać się pod słynne bułgarskie UFO (Buzłudża, Бузлуджа).
Droga do miasteczka Kazanłyk prowadzi przez niezwykłą przełęcz Szipka (Шипка). Miłośników architektury nie rozczaruje także cerkiew w samym miasteczku Szipka, która zachwyca nie tylko bryłą i kolorami, ale stanowi znakomitą pamiątkę wydarzeń, jakie rozegrały się na przełęczy w XIX wieku.
Najbliżej skansenu Etar jest monastyr Sokolski (Соколски манастир). Można go odwiedzić w ramach jednej wycieczki, nawet jeśli dotrzesz do skansenu autobusem z Gabrowa – autobus tej samej linii 25 kończy swoją trasę właśnie przy przystanku „Соколски манастир” (3 przystanki za skansenem).
Spacer ze skansenu do monastyru to ok. 4 km drogą pod górę. Tej trasy i autobusu miejskiego nie testowaliśmy. Strony miejskie Gabrowa nie grzeszą nadmiarem informacji o komunikacji miejskiej, ale pomocny w tym przypadku będzie facebook i profil GTGabrvo.
Podsumowanie
Widzieliśmy wiele skansenów, ale ten skradł nasze serca. Skansen robi wrażenia miejsca, które żyje, bo w warsztatach i sklepikach ciągle coś się dzieje, a dobrze odżywione koty paradują dumnie między zwiedzającymi.
Po przekroczeniu bramy od razu wróciły wspomnienia z wizyty w urokliwej górskiej wiosce Kowaczewica (Ковачевица).
Zaliczasz się do miłośników skansenów? Wierzymy, że Etar Cię zauroczy. A gdy jeszcze uwielbiasz koty – pełnia szczęścia.
