Nesebyr miał być jedną z największych atrakcją w kategorii „zabytki architektury bułgarskiego wybrzeża”. Przecież jest na liście UNESCO od 1983. Jechaliśmy nastawieni na coś wyjątkowego, a na miejscu coś nam nie zagrało w duszy. Na końcu powiemy, w czym rzecz.
Zwiedzanie Nesebyru
Historyczna część Nesebyru (Несебър) jest niewielka – ok. 850 x 350 metrów. Półwysep pokrywają wąskie, brukowane uliczki i masa zabytków. Znajdzie się także kilka szerszych miejsc, placów, a nawet ławki pod drzewami. Szwendając się po miasteczku dość szybko przekonasz się, że wracasz w to samo miejsce, tylko z innej strony.
Punktów z widokiem na morze jest dużo i trzeba przyznać, że miasto ma w sobie coś romantycznego.
Warto zaznaczyć, że niektóre źródła mówią, że pierwotnie była to wyspa, a prowadzący na nią wał (tombolo) powstał z naniesionego przez morze piasku i żwiru, a później został przez ludzi wzmocniony.
Wiatrak – symbol Nesebyru
Do historycznego Nesebyru, który leży na półwyspie, można się dostać właśnie przez wspomniany wał. Będąc na wale trudno przeoczyć symbol miasta – drewniany wiatrak. Dzieje tego zabytku sięgają XIX wieku, czyli jeszcze czasów osmańskich.
Trzęsienie ziemi uszkodziło wiatrak i został on rozebrany w 1929, zaś ten dzisiejszy to rekonstrukcja z początku lat siedemdziesiątych XX wieku. Powstał na podstawie zdjęć oryginału. W wiatraku zlokalizowano muzeum, w którym prezentowane są znaleziska archeologiczne.
Kilka słów o historii miasta
Czy wiesz, że Nesebyr istnieje od ok. 3000 lat?
Historię miasta sprowadzimy jednak do pigułki, by zarysować jedynie mieszankę kultur i ludów, które żyły i zostawiały swój ślad najpierw na wyspie, a później już na półwyspie.
Znaleziska archeologów dowodzą, że już w okresie X – VIII wieku przed naszą erą istniała tutaj tracka osada rybaków. Znaleziono także monety datowane nawet na V wiek przed naszą erą.
Okres tracki
O mieście Mesambria (Melsambria, Menabria – Мелсамбрия, Месамбрия, Менабрия) wspominał już grecki geograf Strabon (63 p.n.e.- 24 n.e). Nazwa miasta zaś pochodziła od imienia władcy – Menas (Melsa) – i dodanego trackiego słowa „bria”, które oznaczało po prostu „miasto”.
Okres grecki
Po Trakach przybyli Grecy (za datę powstania greckiej kolonii uznaje się 510 rok p.n.e.), którzy rozbudowali miejskie mury, powstały budynki użyteczności publicznej – teatr, świątynie, gimnazjum itd.
Ciekawostka – w Nesebyrze bito własne monety.
Okres rzymski
Po Grekach w 72 roku p.n.e zjawili się tutaj Rzymianie pod wodzą Marcusa Lucullusa, a niewielkie miasto poddało się bez walki. Wraz z Rzymianami pojawiły się m.in. systemy doprowadzania wody. Pod koniec I wieku w Mesembri zginęła pierwsza chrześcijańska męczennica – św. Irena, która po kaźni miała być wskrzeszona przez anioła.
Okres bizantyjski
Po upadku cesarstwa rzymskiego miasto znalazło się pod panowaniem Bizancjum. Najcenniejszy zabytek z tego okresu to bazylika św. Zofii (o zabytkach piszemy niżej). O randze miejscowości świadczy, że w roku 680 Mesembria stała się siedzibą biskupa.
Protobułgarzy
W 812 roku dotarli tutaj tzw. protobułgarzy wraz ze swoim władcą – a był nim chan Krum Straszny (Кана Субиги Крум Страшни), który nie tylko dołączył półwysep do swojego państwa, ale m.in. ustanowił nazwę miasta, która obowiązuje do dzisiaj – Несебър.
W XII i XIII wieku miasto się rozwijało, prowadziło handel nie tylko z miastami znad Morza Śródziemnego, ale również z księstwami położonymi na północ od Dunaju. Okres panowania cara Iwana Aleksandra (1331-1371) uchodzi za złotą erę tego niewielkiego skrawka ziemi. Wtedy też zbudowano liczne kolejne cerkwie.
Nadchodzi rok 1366. Nesebyr podbija flota Amadeusza VI Sabaudzkiego, który prowadzi „wyprawę krzyżową Sabaudów” (1336-1337). Z czasem przekazuje on jednak Nesebyr (a według niektórych źródeł sprzedaje za 15.000 złotych dukatów) we władanie Bizancjum.
Okres osmański
Nesebyr nie uniknął losu innych bułgarskich ziem i wpadł ostatecznie w ręce osmańskie w 1453 roku. W tureckiej transkrypcji miasto było zwane „Misimvri” aż do XIX wieku. Okupacja osmańska nie zabiła życia kulturalnego, ani religijnego – budowano cerkwie, powstawała sztuka sakralna. Na szczęście nie zniszczyli też zbyt wiele tego, co obecnie uznajemy za zabytki.
Turcy panowali w Nesebyrze aż do zakończenia wojny rosyjsko-tureckiej w roku 1878, gdy na mocy pokoju berlińskiego powstało autonomiczne Księstwo Bułgarskie w ramach imperium osmańskiego. Warto jeszcze wspomnieć, że na przełomie XIX i XX wieku Nesebyr zamieszkiwali głównie Grecy (stanowili blisko 90% mieszkańców).
Żeby zagłębić się w historię półwyspu można wybrać się do Muzeum Archeologicznego. Trudno je przegapić, bo znajduje się za wejściem do miasta, po prawej stronie.
Dla zainteresowanych poznaniem bardziej życia codziennego mieszkańców Nesebyru, dobrą opcją będzie Muzeum Etnograficzne.
Informacje o muzeach i udostępnionych do zwiedzania obiektach można znaleźć na stronie Музей „Старинен Несебър”.
Zabytki sakralne w Nesebyrze
Gdzieś wyczytaliśmy, że podobno Nesebyr to miasto z największą liczbą kościołów na metr kwadratowy. Niegdyś na terenie starego Nesebyru istniało ponad 40 świątyń.
Obecnie zostały 23 cerkwie, oczywiście są w różnym stanie: ruiny, przekształcone na obiekty muzealne oraz budynki sakralne nadal służące wiernym. Nie można zapomnieć o cerkwiach, które śpią spokojnie pod ziemią. Dla miłośników architektury Nesebyr to znakomite miejsce, by przyjrzeć się ewolucji kościołów obrządku wschodniego.
Zwiedzając Nesebyr na pewno trafisz na te najważniejsze, a szwendając się po dalszych uliczkach znajdziesz także te mniej spektakularne, zamknięte na głucho i sprawiające wrażenie, że zostały zapomniane.
Kościoły w Nesebyrze, którym warto przyjrzeć się bliżej
♦ Cerkiew św. Zofii ♦
Църква „Света София” z V-VI wieku, wybudowana na miejscu greckiej agory, następnie przebudowana w IX wieku. Ta najstarsza cerkiew Nesebyru to dziś malownicza ruina. Świątynia jest całkiem spora, bo wymiary ma 25 na 13 metrów. W 1257 roku Wenecjanie złupili i przy okazji ją zniszczyli kościół podczas kampanii przeciwko Bułgarii. To, co uznali z wartościowe, w tym relikwie, wywieźli do Wenecji do kościoła San Salvatore. Od XVIII wieku cerkiew nie pełniła już funkcji sakralnych. Trudno ją pomylić z innymi cerkwiami, bo jest największa, a dodatkowo najstarsza.
♦ Cerkiew św. Jana Chrzciciela ♦
Църква „Свети Йоан Кръстител” z X wieku zbudowana na fundamentach świątyni z VI wieku. Uchodzi za najładniejszą cerkiew w Nesebyrze.
♦ Cerkiew św. Szczepana ♦
Църква „Свети Стефан”, obecnie muzeum. Przez wielokrotne przebudowy trudno ocenić czas powstania, ale badacze skłaniają się ku twierdzeniu, że to budowla z XI wieku. Miłośników sztuki i architektury powinny zainteresować malowidła ścienne oraz ikonostas z XVI wieku. Do budowy świątyni wykorzystano elementy ze starszych budynków. Znana także jako nowe biskupstwo (новата митрополия).
♦ Cerkiew św. Teodora ♦
Църква „Свети Тодор” z daleka ledwo przypomina kościół. A tu niespodzianka, bo ta jednonawowa świątynia z XIII wieku jest zabytkiem z okresu drugiego państwa bułgarskiego. Podobno najstarsza w tym stylu. Obecnie galeria sztuki.
♦ Cerkiew św. Jana Aliturgetos ♦
Църква „Свети Йоан Алитургетос“ – warto przyjrzeć się zdobieniom. Zniszczona przez trzęsienie ziemi w 1913. Ciekawostka – greckie aliturgetos (αλειτούργητος) zawarte w nazwie świątyni oznacza, że cerkiew nie została poświęcona – wg legendy dlatego, że podczas jej budowy zginął jeden z robotników. Jednak wiele źródeł potwierdza, że liturgie były tutaj odprawiane.
♦ Cerkiew św. Paraskewy ♦
Църква „Света Параскева” z XIII-XIV wieku, obecnie muzeum.
♦ Cerkiew świętych archaniołów Michała i Gabriela ♦
Църква „Свети архангели Михаил и Гаврил” z XIII-XIV wieku, całkiem dobrze zachowane ruiny.
♦ Cerkiew Chrystusa Pantokratora ♦
Църква „Христос Пантократор” z XIII-XIV wieku przy ul. Mesembria, czy blisko bramy do miasta. Jedna z najlepiej zachowanych średniowiecznych cerkwi w mieście. Warto przyjrzeć się zdobieniom.
W okresie Imperium Osmańskiego nie zakazano budowy cerkwi. Obowiązywał jednak przepis, że niemuzułmańskie świątynie nie mogły być wyższe niż 2,5 metra (wysokość jeźdźca na koniu z kopią w ręce). Dlatego budowano je częściowo pod ziemią.
Z tego okresu pochodzi na przykład Cerkiew Zbawiciela z 1609 (църква „Свети Спас”) sfinansowana przez bogatego mieszkańca Nesebyru. Została wzniesiona w czasach metropolity Cypriana, o czym głosi napis nad wejściem.
Zabytki świeckie w Nesebyrze
Ruiny teatru – może nie jest to spektakularne miejsce, ale warto zatrzymać się na chwilę. Przyjrzeć pamiątce po czasach greckiego panowania. Ten, kto zaprojektował teatr wybrał dobre miejsce. Oprócz widoku na scenę widzowie mieli widok na morze.
Fortyfikacje – pierwsze mury okalające miasto powstały za czasów trackich, czyli w 8 w p.n.e. W 5 w p.n. zmian dokonali Grecy. Te, które teraz widzimy wchodząc bramą do miasta powstały we wczesnym średniowieczu (V-VI wiek) za czasów bizantyjskich. Zachowały się też w kilku innych miejscach. Osiągają wysokość nawet 8 metrów. Do zniszczenia murów przyczynili się Turcy.
Łaźnie tureckie – podobno system był tak zmyślnie zaprojektowany, ze w pomieszczeniach utrzymywano różną temperaturę wody i powietrza. Powstały w czasach bizantyjskich.
Domy w Nesebyrze – tradycyjną zabudowę z XIX wieku charakteryzują kamienno-drewniane domy. Kamień wykorzystany do budowy parteru, pozwalał utrzymać niższą temperaturę, a dzięki temu zabezpieczać towary i wina przez upałem. Małe okna w drewnianych ścianach na piętrze też pomagały zadbać o zachowanie niższej temperatury.
Dlaczego tradycyjne domy w Nesebyrze mają piętro, które wychodzi poza obrys parteru?
Podobno chodziło o podatki, bo podatek naliczano mierząc wymiary ścian przy gruncie.
Nesebyr – współczesne miasto
Oczywiście nie bylibyśmy sobą, gdybyśmy nie poszwendali się także po nowej części miasta.
Widok na morze
Wystarczy iść wałem, a potem podążać główną ulicą w górę i skręcić w dowolną uliczkę w prawo. Trafisz na knajpki przy ulicy Izgrev (улица „Изгрев”) z fantastycznym widokiem na morze i do tego bez tłumu. Chyba, że nam się udało bez tłumu, bo to był już wrzesień.
Deptak
Ulica Otec-Paisij (улица „Отец-Паисий”), gdzie wprawdzie nie zakazano, ale ograniczono ruch samochodów, to całkiem przyjemne miejsce na spacer, a drzewa chronią od upału. Sporo butików, kawiarenki itd. Nie mieliśmy jednak wrażenia nadmorskiego kiczu, który znany z nadbałtyckich deptaków.
Nesebyr i parkowanie na Starym Mieście
Na północnym brzegu półwyspu wyznaczono duży płatny parking, wjazd na lewo po przejechaniu przez przesmyk.
Inna opcja to mniejszy parking przy jachtklubie – na stałym lądzie, po prawej stronie przed wjazdem na przesmyk w kierunku starego miasta.
Taka nasza sugestia. Jeśli będziesz parkować na parkingu przy Starym Mieście, już za przesmykiem, to koniecznie wróć pieszo przez parking i wejdź do miasta główną bramą, a nie boczną uliczką od parkingu. Zdecydowanie odniesiesz lepsze wrażenie, gdy wejdziesz do miasta głównym traktem. My popełniliśmy ten błąd, bo chcieliśmy uniknąć fal turystów wylewających się z autobusów i napierających jak rzymska falanga na miasto, więc weszliśmy boczną uliczką. Niestety w ten sposób straciliśmy tzw. pierwsze wrażenie.
Nesebyr i nasze wrażenia z wizyty
Mamy wrażenie, że niestety stary Nesebyr jest kolejnym miejscem na świecie, które straciło swój czar przez masową turystykę. Uliczki napchane różnymi sklepikami, knajpy z cenami kilka razy wyższymi, niż nakazuje przyzwoitość. Nawet jest czeska knajpa, tylko po co? Każdy chce zarobić na jednorazowym kliencie. Dobrze, że UNESCO chroni historyczną tkankę miasta, ale nikt nie panuje już nad estetyką komercji, która zalewa miasto. Udało nam się dotrzeć do kilku zaułków, gdzie można było na chwilę odetchnąć od tłumu. Na szczęście grupy wylewające się z autokarów tam nie zaglądają.
Rozumiemy, że z jednej strony mieszkańcy Nesebyru chcą normalnie żyć, a nie mieszkać w skansenie. Zrozumiałe, że chcą zarobić na tym „przeklętym błogosławieństwie”, jakim jest wpisanie Nesebyru na listę UNESCO. Z pewnością mają jednak serdecznie dość przewalających się tłumów. A jak wiadomo, poziom turystów jest bardzo różny – zawsze są także tacy, którzy wrzeszczą, śmiecą.
A z drugiej strony turyści szukają wrażeń, jakby miasto jednak było swoistym skansenem.
Jak znaleźć złoty środek?
Podsumowanie
Przewodniki rozpływały się w zachwytach o Nesebyrze – nic, tylko się padać na kolana. Od lat Nesebyr był na naszej liście miejsc do zobaczenia. Okazało się na miejscu, że zdjęcia z internetu, a w szczególności fotki wiatraka, są mocno podrasowane w zestawieniu z rzeczywistością. Czasem tak bywa. I choć był wrzesień i blisko do końca sezonu, to ludzi było za dużo, zdecydowanie za dużo. Niestety nie daliśmy rady dojechać bardzo wcześnie rano i może przez to straciliśmy szansę na zachwyt nad miasteczkiem o poranku. Czuć Nesebyrze dobrą energię, którą zaburzają jednak knajpiani naganiacze i jakieś napastujące ludzi baby, które coś próbują wcisnąć turystom.
Towarzyszyło nam to dziwne uczucie, że turysta musi obowiązkowo na każdym kroku wyskakiwać z kasy, taki syndrom Zakopane-Bali. Bywamy przekorni, więc powstał bunt i nie weszliśmy do żadnego muzeum. Dziki tłum pod drzwiami dodatkowo nas odstraszył i nie weszliśmy do cerkwi, które udostępniono do zwiedzania.
Mimo doświadczeń, które wpłynęły negatywnie na odbiór tego historycznego miasta, mamy ochotę tutaj kiedyś wrócić. Ale koniecznie bez tłumów, o świcie.
Jeśli był_ś w Nesebyrze, to daj znać w komentarzu, jakie są Twoje wrażenia i doświadczenia.
